گریگور مەندل

گریگور مەندل (Gregor Mendel) ، ژدایکبوویە ٢٠ هەیڤا ٧ سالا ١٨٢٢ ل هینس وەلاتێ نەمسا (نوکە پارچەکە ژ چیک) جارا دبێژنێ بابێ زانستێ جینەیا یێ سەردەم . وی رووەکێ لوبیا کەشف کرییە و بناغە دانا بو تێگەهشتنا مە بو رێسایێن میراتیێ .

مەندل مەزن بوویە ناڤ خێزانەکا سادە یا جوتیارا ، کو ئەخلاقێ هێزا شولی و ئەقلەکێ مایتێکەر کارتێکرن ل کەسایەتیا وی کرییە . دژیێ ٢١ سالیێ دا بەشداری پەرستگەها قەشە توماس کرییە ل بێرنو , تێکەلکرنا تەرخانکرنا ئاینی دگەل ت تینیاتی یا وی بو پەروەردێ .

مەندل گەلەک فێربوو ل پەرستگەهێ ، گرنگیدان ب بابەتێن وەکی بیرکاری و زانستێن سروشتێ .بەهرەیا وی سەرنج راکێشا ، و هاتە هاندان کو دویڤکەڤت بو خواندنێن پێشکەفتی ل زانکویا ڤییەنا .

گەشتا مەندلی یا زانستی گەلەک گهورین بخوڤە دیت دەمێ زڤرییە بێرنو . ل باخچێ پەرستگەهێ ، وی ئەزموونێن هویری ئەنجامدان دگەل رووەکێ لووبیا ژ سالا ١٨٥٦ تا ١٨٦٣. دڤی دەمیدا ، وی ب هوشیاری رووەک دەربازکر ، تێبینکرن ب سیفەت و تایبەتمەندیێن دویندەهێ د تومارا خۆ یا زانستی دا .

مەندلی نهێنیێن میراتیێ (الوراثة) کەشف کرییە برێکا ئەزموونێن خۆ دگەل رووەکێ لوبیا . وی تێبینیا شێوازێن دیار کر کو چەوا سیفەت دەربازدبن ، هندەک سیفەت و تایبەتمەندی زاڵ دبن ، بەلێ هندەکێن دی وەسا دیاردبیت دمینن ڤەشارتی . وی هزرا فاکتەر پێشکێشکر کو برێکا وێ هەفسەنگییا جینان دزانن . دوو یاسایێن گرنگ ، یاسایا جوداکرنێ و یاسایا تشتێن هەمەرەنگێن سەربەخۆ ، دیاردبیت ژ بەرهەمێن مەندلی ، شروڤەکرنا چەواییا کو سیفەت میراتینە ( ویراثیه) .

بخەمڤە، بەرهەمێن مەندلی یێن هەرە باش مان نەدیار دەمێ ئەو یێ ساخ , بەلکو پشتی مرنا وی بوو کو پسپوران گرنگیا بەرهەمێ وی زانی ، بەرچاڤوەرگرتنا لێگەریانێن وی وەک پارچەکا گەلەک گرنگ بو تیگەهشتنا مە دەربارەی جینان .

مەندلی گەلەک ناسناڤ نە وەرگرتن یان نیاسین د ژیانا خۆدا . بەلێ ئەو پاشی بوو ، ل چەرخێ بیستێ ، کو پسپوران میراتێ وێ یێ روناکبیر دیارکر و بەلاڤکر پشتێ ئاشکەراکرنا وێ ب ڤەکولینێن تێکۆشەر .

مەندلی ژیانەکا گەلەک سادە برە سەری لناڤ پەرستگەهێ ، تێکەلکرن ب سادەیێ یێ ، تەرخانکرنا ئاینی ، پابەندبوونەکا کویر بو زانستی ، خۆ گەلەک مژیل نەکر ب کاروبارێن جفاکی یان ئاژاوێن سیاسی ، چونکی گرنگیا وی لسەر گەشتا وی یا زانستی بی ئارامی دویری خەلکێ . زڤرین بو پشتێ ، ئەزمونێن مەندلی دکەل رووەکێن لوبیا بناغەک دانا بو جیناتێن سەردەم . یاسایێن وی ، وەک رێبەرییا روناهیێ ، شروڤەدکەت کو چەوا سیفەت دەربازدبن برێکا جیلان ، پیکئینانا بنەمایێن ئەڤروو یێن خواندنێن جینان. دەمێ مەندلی نیاسین دەستخوڤە نەیناتی سەردەمێ خۆ ، میراتێ وی بو نەمر ، و هێزەکا مەزن د جیهانا بایولوجیێ دا . کاریگەرییا وی نە بەس د پەرتووکێن مێژوویێ دایە ؛ بەلێ دەنگڤەددەت د ناڤ هزرکرنا زانستی یا سەردەم ، ئیلهاما ڤەدیتنێن نوی و فرەبوونا تیگەهشتنا مە بو جینان . گریگور مەندل ، هزرمەندێ بلیمەت ، هەتا هەتایێ دێ مینت بەرنیاس د جیهانا زانستی دا ، کەسایەتیەکا نەمر ، پێشرەوەک ، و بێ شک و گومان "بابێ جیناتێن سەردەم" .